گزارش"سومین مدرسه بین المللی مهارت افزایی زبان و ادبیات عربی"

به همت مدیریت همکاری های علمی بین المللی با همکاری انجمن علمی دانشجویی زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی "سومین مدرسه بین المللی مهارت افزایی زبان و ادبیات عربی" با سخنرانی اساتید برجسته از کشورهای عراق، لبنان، هند، و مصر به صورت مجازی از 21 تا 26 شهریور 1404 با استقبال جمعی از اساتید و دانشجویان داخلی و خارجی برگزار شد.

 دکتر عقیل الخاقانی استاد دانشگاه کوفه از کشور عراق در سخنرانی خود با موضوع: "مواقف الفلاسفة المسلمین من الشعر العربی ، شرّاح ارسطو مثالا"، با اشاره به تفاوت دیدگاه افلاطون و ارسطو درباره محاکات (بازنمایی)، توضیح داد که افلاطون آن را دور از حقیقت و گمراه‌کننده می‌دانست، در حالی که ارسطو آن را جوهر هنر و شعر تلقی می‌کرد. این تفاوت در آثار شارحان مسلمان مانند ابن رشد، فارابی و ابن سینا نیز بازتاب یافته است. استاد بیان کرد که بسیاری از فلاسفه مسلمان، شعر را فاقد ارزش معرفتی دانسته‌اند. از دیدگاه آنان، شعر بر تخیل و احساسات استوار است و نمی‌تواند به سطح برهان فلسفی یا حقیقت عقلی برسد. دکتر الخاقانی در ادامه گفت: فلاسفه مسلمان در مواجهه با شعر، تحت تأثیر آموزه‌های دینی و اخلاقی اسلام بوده‌اند. آنان به جنبه‌های تربیتی، اخلاقی و دینی شعر توجه داشته و گاه آن را در تضاد با حقیقت فلسفی و عقلانی می‌دانستند. ایشان در بخش پایانی، ابه نقش ابن رشد در شرح آثار ارسطو پرداخت و تأکید کرد که ابن رشد تلاش کرده است تا نظریه‌های ارسطو را با مبانی عقل‌گرایانه اسلامی به‌ویژه در زمینه هنر و شعر تطبیق دهد. این سخنرانی با استقبال پژوهشگران و دانشجویان فلسفه روبه‌رو شد و زمینه‌ساز بحث‌های علمی درباره جایگاه شعر در اندیشه اسلامی و نسبت آن با فلسفه یونانی گردید.

در نشست علمی دیگری، دکتر دلال عباس استاد بازنشسته دانشگاه اللبنانیه از کشور لبنان با موضوع «القرآن واللغة العربیّة» به بررسی رابطه ژرف میان قرآن کریم و زبان عربی پرداخت. وی با بهره‌گیری از تخصص خود در ادبیات عرب و مطالعات قرآنی، به تحلیل تأثیرات متقابل این دو حوزه پرداخت. دکتر دلال عباس تأکید کرد که قرآن کریم نه‌تنها در حفظ زبان عربی نقش اساسی داشته، بلکه موجب تثبیت ساختارهای نحوی، صرفی و بلاغی این زبان شده است. وی افزود که بسیاری از قواعد زبان عربی، به‌ویژه در نحو، از متن قرآن استخراج شده‌اند.

سخنران بیان کرد که زبان قرآن به‌عنوان زبان معیار عربی کلاسیک شناخته می‌شود و در طول قرون، مرجع اصلی برای آموزش، نگارش و نقد ادبی بوده است. دکتر دلال عباس با اشاره به جلوه‌های بلاغی قرآن، از جمله استعاره، تشبیه، ایجاز و سجع، توضیح داد که این عناصر نه‌تنها در فهم پیام الهی مؤثرند، بلکه الهام‌بخش شاعران و نویسندگان عرب در قرون مختلف بوده‌اند. وی به نقش قرآن در گسترش معنایی واژگان عربی پرداخت و نشان داد که چگونه برخی واژه‌ها در قرآن معنایی ژرف‌تر و گاه متفاوت از کاربردهای پیشین خود یافته‌اند. دکتر دلال عباس با بیانی شیوا و علمی، توانست پیوند ناگسستنی میان زبان عربی و قرآن کریم را به‌خوبی تبیین کند و زمینه‌ساز گفت‌وگوهای علمی در این حوزه گردد.

 در نشست علمی بعد، پروفسور سید علیم اشرف استاد دانشگاه مولانا ازاد از کشور هندوستان به بررسی یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال بنیادین مباحث زبان عربی یعنی «عدد و تمییز» پرداخت. وی با تکیه بر تخصص خود در زبان‌شناسی عربی، ساختارهای عددی و نحوه تمییز آن‌ها را در زبان عربی تحلیل کرد. سخنران ابتدا به تقسیم عدد در زبان عربی به مفرد، مثنى، جمع، و اعداد اصلی و ترتیبی پرداخت و توضیح داد که هر دسته از این اعداد قواعد خاصی در نحو و صرف دارند. وی به نقش «تمییز» در روشن‌سازی معنای عدد اشاره کرد.

پروفسور اشرف به یکی از چالش‌های مهم در آموزش زبان عربی اشاره کرد: تطابق عدد با تمییز از نظر جنس (مذکر و مؤنث) و شمار (مفرد، مثنى، جمع). وی با ارائه مثال‌های متعدد، نشان داد که چگونه اعداد با تمییز  کنار هم ذکر می شوند.
در بخش پایانی، سخنران به نمونه‌هایی از کاربرد عدد و تمییز در قرآن کریم و متون ادبی عربی پرداخت و نشان داد که چگونه این ساختارها در بلاغت و فصاحت نقش‌آفرین هستند. این سخنرانی با استقبال زبان‌شناسان، دانشجویان رشته زبان عربی و علاقه‌مندان به نحو عربی مواجه شد. پروفسور اشرف با بیانی دقیق و علمی، توانست یکی از مباحث دشوار زبان عربی را به‌شیوه‌ای روشن و قابل فهم ارائه دهد.

در نشست علمی دیگری، حجت الاسلام دکتر ریاض الأسدی استاد حوزه علمیه از  کشور عراق سخنرانی با موضوع "اللغة العربیّة و مکامن القوة" و  با نگاهی عمیق و الهیاتی به زبان عربی، به بررسی ابعاد قدرت‌مند این زبان در تاریخ، دین، فرهنگ و اندیشه اسلامی پرداخت. سخنرانی ایشان با استقبال گسترده طلاب، اساتید و پژوهشگران علوم اسلامی همراه بود.
شیخ الأسدی تأکید کرد که زبان عربی، زبان انتخاب‌شده برای نزول قرآن کریم است و این انتخاب الهی، نشان‌دهنده ظرفیت بی‌نظیر این زبان در انتقال مفاهیم عمیق، دقیق و الهی است. وی به ساختارهای پیچیده و در عین حال منسجم زبان عربی اشاره کرد؛ از جمله نظام صرف و نحو، اشتقاق، ایجاز، و بلاغت که به زبان عربی قدرتی منحصر به‌فرد در بیان معانی و احساسات می‌بخشند. سخنران بیان داشت که زبان عربی نه‌تنها ابزار ارتباطی، بلکه حامل فرهنگ، تاریخ و هویت امت اسلامی است. وی افزود که تضعیف این زبان، به معنای تضعیف پیوند امت با میراث دینی و معرفتی خود خواهد بود. شیخ الأسدی در پایان، طلاب و اساتید حوزه را به اهتمام بیشتر در آموزش، پژوهش و کاربرد زبان عربی دعوت کرد و آن را شرط ضروری برای فهم دقیق متون دینی و ارتقاء علمی حوزه‌ها دانست. این سخنرانی با بیانی پرشور و محتوایی غنی، توانست اهمیت زبان عربی را از منظر دینی، فرهنگی و معرفتی برجسته کند و انگیزه‌ای تازه برای بازنگری در جایگاه این زبان در نظام‌های آموزشی اسلامی فراهم آورد.

در نشست تخصصی دیگر، دکتر عبدالمحسن محمود استاد دانشگاه قاهره و کویت از مصر، با موضوع " اللغة العربیّة للناطقین بغیرها قضایا و مهارات و طرق التدریس"  به بررسی چالش‌ها و راهکارهای آموزش زبان عربی به غیرعرب‌زبانان پرداخت. وی با تکیه بر تجربه گسترده خود در تدریس زبان عربی در محیط‌های بین‌المللی، تحلیلی جامع از وضعیت آموزش این زبان ارائه داد.
سخنران به دشواری‌های یادگیری زبان عربی برای زبان‌آموزانی که زمینه زبانی متفاوت دارند اشاره کرد؛ از جمله پیچیدگی‌های صرف و نحو، تفاوت‌های لهجه‌ای، و فاصله میان زبان معیار و زبان محاوره. وی تأکید کرد که آموزش زبان عربی باید بر چهار مهارت اصلی – شنیدن، گفتار، خواندن و نوشتن – تمرکز داشته باشد و هر یک از این مهارت‌ها نیازمند روش‌های خاص آموزشی است.
دکتر محمود به روش‌های نوین آموزش زبان اشاره کرد؛ از جمله استفاده از فناوری‌های آموزشی، بازی‌های زبانی، متون اصیل، و رویکرد ارتباطی که زبان را در بستر واقعی و کاربردی آموزش می‌دهد. وی بیان داشت که آموزش زبان عربی بدون آشنایی با فرهنگ عربی ناقص خواهد بود. زبان‌آموز باید با زمینه‌های فرهنگی، دینی و اجتماعی زبان عربی آشنا شود تا بتواند ارتباط مؤثری برقرار کند. در بخش پایانی، سخنران به برخی از پروژه‌های آموزشی و پژوهشی خود در دانشگاه‌های قاهره و کویت اشاره کرد و نمونه‌هایی از موفقیت‌ها و چالش‌های عملی در کلاس‌های آموزش زبان عربی را ارائه داد.

این سخنرانی با استقبال اساتید زبان، پژوهشگران آموزش زبان دوم، و طلاب علاقه‌مند به زبان عربی مواجه شد. دکتر عبدالمحسن محمود با بیانی علمی و تجربه‌محور، توانست تصویری روشن از وضعیت آموزش زبان عربی به غیرعرب‌زبانان ارائه دهد و راهکارهایی عملی برای ارتقاء کیفیت تدریس پیشنهاد کند.

در آخرین نشست تخصصی، دکتر وسام علی الخالدی استاد دانشگاه کوفه، به بررسی "التجریب الفنی فی القصیدة العربیّة الحدیثة :قراءة فی البنیة و الأسلوب " پرداخت؛ پدیده‌ای که نشان‌دهنده تحول ساختاری و سبکی در شعر عربی پس از قرن بیستم است. ایشان با نگاهی تحلیلی و انتقادی، به واکاوی عناصر نوآورانه در شعر مدرن عربی پرداخت.
سخنران ابتدا به تعریف «تجریب» در زمینه ادبی پرداخت و آن را به‌عنوان تلاش آگاهانه شاعر برای عبور از قالب‌های سنتی و خلق فرم‌های نو در شعر معرفی کرد. این تجریب شامل تغییر در وزن، قافیه، زبان، تصویرسازی و حتی ساختار نحوی شعر است.
دکتر الخالدی توضیح داد که شعر عربی مدرن، به‌ویژه پس از دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، دچار تحولاتی بنیادین در ساختار شده است. شعر آزاد (الشعر الحر) و شعر نثر (قصیدة النثر) از جمله نمودهای این تحول‌اند که در آن‌ها شاعر از وزن عروضی فاصله گرفته و به بیان آزاد و تصویرسازی ذهنی روی آورده است. ایشان به سبک‌های نو در زبان شعری اشاره کرد؛ از جمله استفاده از زبان روزمره، ترکیب زبان کلاسیک با زبان عامیانه، و بهره‌گیری از نماد، ایهام، و تکنیک‌های بینامتنی. این سبک‌ها به شاعر امکان می‌دهند تا تجربه‌های پیچیده انسانی را با زبانی چندلایه بیان کند.

دکتر الخالدی تأکید کرد که تجریب فنی در شعر عربی مدرن، نه‌تنها یک انتخاب زیبایی‌شناختی، بلکه واکنشی به بحران‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جهان عرب بوده است. شعرای مدرن از طریق تجریب، به بیان هویت، اعتراض، و بازاندیشی در سنت‌های ادبی پرداخته‌اند.
این سخنرانی با استقبال گسترده پژوهشگران ادبیات، شاعران، و دانشجویان زبان عربی مواجه شد. دکتر وسام علی الخالدی با بیانی دقیق و پژوهش‌محور، توانست ابعاد مختلف تجریب فنی در شعر عربی مدرن را روشن سازد و زمینه‌ساز گفت‌وگوهای علمی و ادبی در این حوزه گردد.